زمینه‏‌هاى ملّى‏ شدن نفت که از دوره چهاردهم مجلس شروع شده بود، براى طى مراحل نهایى خود نیاز به حضور آیت ‏الله کاشانى و دکتر مصدّق در صحنه سیاست در کنار هم داشت. مردم ایران که آشکارا شاهد به یغما رفتن منابع غنى نفت خود از طریق انعقاد قراردادهاى تحمیلى بودند، به هیچ وجه در مقابل این اقدام بیگانگان ساکت نبودند، اما نظام دیکتاتورى رضاشاه به‏ آنها فرصت مبارزه با استثمارگران را نمى‌‏داد. پس از شهریور 1320 ش و سقوط رضا­ شاه و فراهم شدن زمینه زمینه‌هاى لازم، کم‏کم مردم قدم به صحنه مبارزه گذاشتند و در اولین اقدام خود، افرادى مانند آیت الله کاشانى و دکتر مصدق را براى دوره چهاردهم مجلس انتخاب کردند تا با پشتیبانى و حمایت از آنها نسبت به احقاق حقوق خود اقدام کنند1. هر چند مردم آیت ‏الله کاشانى را براى دوره چهاردهم به نمایندگى برگزیدند، امّا این مسؤولیت باعث آزادى وى از زندان متفقین نشد و او به مدت 28 ماه در زندان باقى ماند و از داخل زندان با پیام‌هاى خود با انگلیسی‌ها به مخالفت برخاست و خواستار ملى شدن نفت بود. مردم که به حضور او در مجلس براى ملّى شدن نفت پى برده بودند، او را به نمایندگى مجلس شانزدهم انتخاب کردند و او از تبعید با استقبال پرشکوه مردم‏وارد تهران شد2.

آیت الله کاشانى که با مبارزات و افشاگری‌هاى خود بذر انقلاب را در جامعه پاشید و زمینه‏ را جهت طرح مسأله ملى شدن نفت، فراهم ساخت و با تمام وجود از آن حمایت کرد3. حضور آیت الله کاشانى در مجلس شانزدهم زمینه را براى ادامه نهضت ملى شدن نفت فراهم کرد4. اما به رغم تلاش‌­های فراوان طرح ملی شدن نفت ایران با شکست مواجه ­شد. در این زمان آیت الله کاشانى طى بیانیه‌‏اى از مردم ایران خواست که آن قدر درباره ملى شدن نفت پافشارى کنند تا دولت انگلستان و طرفداران شرکت نفت، ناچار به اطاعت از افکار عمومى گردند5. سرانجام مجلس شورا در تاریخ 24 اسفند و مجلس سنا در تاریخ 29 اسفند 1329 ه ش. گزارش کمیسیون را درباره ملى شدن نفت تصویب کرد. بدین ترتیب نفت ایران پس از پنجاه سال ملى شد6.

هرچند صنعت نفت ملی شد ولی چند سالی طول نکشید که آمریکایی‌ها بر آن دست افکندند و تا پیروزی انقلاب در سال 1357 نفت ایران دست‌مایه‌ای برای آمریکا و خانواده پهلوی بود و ملی شدن نفت به معنای واقعی با انقلاب امام امت تحقق یافت و ایشان می‌فرمودند:

اموال مسلمین باید محفوظ باشد، اموال ملّت ایران باید محفوظ باشد براى خود ملّت ایران، نفتِ ایران مالِ خود ایران است، باید به درد خود ایران بخورد، مخازن زیرزمینى هر چه هست مال خود ایران است، باید خود ایرانى‌‏ها بیرون بیاورند، استخراج بکنند و استفاده کنند7.

سید احمد سجادی

پی‌نوشت‌ها:

1) تاریخ معاصر سیاسی ایران، مهدی نظرپور، ج 1، ص 142

2) خلع ید(کتاب سیاه)، حسین مکی، جلد 3، صص 47-48

3) پاسداران اسلام در دوران غیبت کبرى‏، رضا رحمتى‏، ج 1، ص 129

4) مصدق و نبرد قدرت، همایون کاتوزیان، ج 1، صص 177-180

5) تاریخ معاصر سیاسی ایران، مدنی، ج 1، ص 184

6) همان منبع،  ص 185- 196

7) صحیفه نور، ج 4، ص 43